Püskürtme beton çok iyi hazırlanmış portland çimentosu, su ve kum karışımından ibaret harcın, basınca dayanıklı lastik veya özel imal edilmiş saç borularla kullanım yerine iletilen ve önceden hazırlanmış yüzeye basınç altında püskürtülen betondur (Bekişoğlu, 1993).
Amerikan Beton Enstitüsü (ACI) tanımına göre; püskürtme harç veya betonun bir yüzeye yüksek hızda hava basıncıyla püskürtülmesidir (Zaffaroni vd., 2001).
Püskürtme beton için, İngilizce de “gunite”, “pneumaticaly applied mortal, concrete”, “gunned concrete” gibi isimler, Almancada ve oradan dilimizde ise patent ismi olan “torkret” kullanılmıştır. Ancak, son zamanlarda bunların yerini “shotcrete”, “Spritzbeton” sözcükleri almıştır. Türkçede de “Püskürtme Beton” adının kullanılması uygun ve bu tür betonların tümünü kapsayan bir ad olmaktadır (Aka ve Celep, 1978).
Püskürtme betonun normal betondan farkı karışımın bir hortumun ağzından hava basıncı yardımı ile beton dökülecek yüzeye büyük hızla fırlatılması, çarpma sonucunda orada yapışıp kalması ve varsa içindeki priz çabuklaştırıcı katkının etkisi ile çok kısa sürede katılaşıp taşıyıcılık kazanmasıdır. Püskürtme betonun yaş ve kuru olmak üzere iki kaplama yöntemi vardır. Kuru yöntemde çimento, kum, nemli ve iri agrega susuz ortamda karıştırılarak basınçlı hava ile çıkış hortumuna basılır. Lansta katkı malzemesi ve püskürtme suyu ile karıştırılarak 70-120 m/sn bir hızla püskürtülür. Bu karışım uygulanacak yüzeye çarpınca uygulama yüzeyinde bir beton kabuk oluşur. Yaş sistemde katkı malzemesi dışındaki bütün malzemeler bir plentte hazırlanarak hortum içinden geçer, hava veya pompa basıncı ile lansa sevk edilir. Katkı malzemesi ilave edildikten sonra ilave hava basıncı ile 35-45 m/sn gibi bir hızla yüzeye püskürtülür (Topçu, 2006).
Geleneksel betondaki durumun benzeri olarak, püskürtme betonun özellikleri su/çimento oranına, agreganın kalitesine, boyutuna ve tipine, kullanılan katkıların tipine, kullanılan çimentonun tipine, inşaat uygulamalarına bağlı olarak değişmektedir. Püskürtme betona ait özellikler şunlardır;
a. Dayanım: Eğilme ve basınç dayanımı püskürtme betonda genellikle geleneksel betona eşit olarak sağlanabilir. Basınç ve eğilme dayanımı arasındaki oran geleneksel betonla benzer yaklaşıklıktadır. Ayrıca su/çimento oranı ve dayanım arasındaki ilişki incelenecek olursa düşük su/çimento oranları ile yüksek dayanım görünmektedir.
b. Aderans Dayanımı: Her ne kadar aderans dayanımı üzerine birkaç bilgi olmasına rağmen, diğer malzemelerle aderans dayanımının geleneksel betonda daha yüksek sağlanabildiği rapor edilmiştir
c. Büzülme: Büzülme kaba agregalı püskürtme betonda azalır veya kaba agrega olmayan püskürtmede yüksek oranda geri sekme olur.
d. Donma: Çözülmeye Karşı Direnç: Kuru karışım uygulamalar iyi performans göstermesine rağmen, yaş karışım püskürtme betonda daha çok donma çözülme problemleri olmaktadır.
e. Yoğunluk ve Geçirgenlik: Püskürtme betonun yoğunluğu ve geçirimsizliği uygulama alanında takibi sağlandığında mükemmel olabilir.
f. Tokluk: Püskürtme betona lif eklenmesiyle ilk çatlağın meydana gelmesinden sonra önemli bir yük taşıyabilme yeteneği ile sonuçlanabilir. Lifin tipi, boyutu, şekli ve miktarı bu performansın kapsamına karar verir (Anonim, 2005).
Püskürtme beton işlemi belki de beton uygulamaları için en çok yönlü metottur. Püskürtme beton yaklaşık 90 yıllık tarihi boyunca beri çeşitli şekillerde kullanılmaktadır. Kirli yüzeylere, kaya, çelik, diğer betonlar veya taş, kagir gibi inşaat malzemeleri ve her tip kalıp dahil hemen hemen her tür yüzeye uygulanabilir. Genellikle yapıları şekillendirmek için kullanılmıştır. Mekanik ekipman, borular ve diğer engellerin çevresine ve arkasına kolayca yerleştirilebilir. Kavisli, kubbeli veya serbest şekilli elemanlarda uygulamak için ideal bir inşaat metodudur. Ayrıca düşük su/çimento oranı ve alt uygulama yüzeyine mükemmel aderans sağlaması nedeniyle, beton ve yığma yapıların onarımı ve güçlendirilmesi için de idealdir (Shotcrete).
Püskürtme betonun uygulama alanları ile ilgili 1990’dan beri literatürde görülen uygulamalar aşağıda verilmiştir:
- Boru ve kanalizasyonların onarımı
- Metro, tünel yapımı ve onarımı
- Şev stabilizasyonlarında kaya ve zemin desteği için
- Çok katlı otopark tamirleri
- Baraj ve köprü onarımı
- Hidrogüç projelerinde
- Silo tamirleri
- Sulama kanallarının kaplanması
- Su bakım tesislerinin alt yüzeylerinde
- Yüzme havuzları
- Tersanelerin restorasyonu
- Tarihi demiryolu istasyonlarının restorasyonu
- Eski yapıların yeni kullanım alanlarına adaptasyonu
- Depremden hasar görmüş binaların onarımı
- Yeni yapımlar için püskürtme beton kullanımı (Rutenbeck, 1999).
Görüldüğü üzere püskürtme betonun uygulama alanları oldukça geniş bir yelpazededir (Çakıroğlu ve Terzi, 2010).
